پیشگیری از بارداری یا کنترل باروری، عبارت است از روشها و وسیلههایی که برای جلوگیری از بارداری استفاده میگردند. پیشگیری از بارداری از زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده قرار گرفته اما روشهای مؤثر و ایمن کنترل تولد تنها در قرن بیستم در دسترس همگان قرار گرفت. برنامهریزی برای کنترل بارداری موضوعی است که با نام تنظیم خانواده هم شناخته میشود.
احتمالاً قدیمیترین شیوه پیشگیری از بارداری، غیر از خودداری از برقراری رابطه جنسی، روش نزدیکی منقطع بودهاست. در پاپیروس ابرس (Ebers) که از ۱۵۵۰ سال پیش از میلاد مسیح در مصر به جای ماندهاست، نوشته شده که زنان از عسل و برگ اقاقیا برای مسدود کردن راه اسپرم در واژن استفاده میکردند. به نوشته مجله امریکن ساینتیست، مورخان بر این باور هستند که در یونان باستان گیاه سیلفیون (سیلفیوم) به عنوان اولین داروی ضد بارداری استفاده میشدهاست. به نوشته این مجله، این گیاه دارویی آنقدر در اقتصاد آفریقای شمالی، یعنی تنها صادرکننده آن به سراسر مدیترانه، تأثیر داشت که تصویر آن را بر سکههای آن زمان حک کردند.
افزایش استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری، تنها با کاهش تعداد حاملگی های ناخواسته، تعداد مرگ و میر مادران را 40 درصد در 20 سال گذشته کاهش داده است. با جلوگیری از حاملگی های پرخطر، به ویژه در زنانی با نرخ باروری بالا، و آنهایی که به سقط جنین ناایمن ختم می شد، افزایش استفاده از روش های پیشگیری از بارداری، نسبت مرگ و میر مادران – خطر مرگ مادر در هر 100 تا 1000 تولد زنده – را در حدود 26 درصد کاهش داده است.
برخی از روشهای پیشگیری از بارداری از هورمونها برای تغییر باروری از طریق مسدود کردن اسپرم، توقف آزادسازی تخمک و تغییر پوشش داخلی رحم استفاده میکنند. روشهای دیگر به عنوان یک مانع عمل میکنند و به جلوگیری از رسیدن اسپرم به تخمک متکی هستند. برخی از افراد از روشهایی استفاده میکنند که به آگاهی از زمانهای باروری چرخه قاعدگی و انتخاب نکردن رابطه جنسی در این زمانها بستگی دارد.
در ادامه به برخی از موثرترین روش های پیشگیری از بارداری اشاره می کنیم:
کاندوم
کاندوم یک وسیله پیشگیری از بارداری از جنس لاتکس است. کاندوم تنها روشی است که علاوه بر پیشگیری از بارداری از انتقال بیماری های قابل انتقال از تماس جنسی مانند STIs/HIV/AIDS پیشگیری می نماید. این وسیله در اندازه، طرح و رنگ های مختلف در دسترس بوده و قابل تهیه از داروخانه ها و مارکت ها می باشد.
علاوه بر این کاندوم خطر بروز سرطان دهانه رحم را کاهش می دهد، در هر گروه سنی قابل استفاده است، به جلوگیری از انزال زود رس کمک می کند، آثار هورمونی ندارد، قابل استفاده پس از زایمان بوده و اثری بر شیردهی مادران ندارد. علاوه بر این کاندوم عوارض موضعی و عمومی نداشته و به آسانی استفاده می شود.

آیودی
IUD یا دستگاه داخل رحمی، روشی بسیار مؤثر برای کنترل باروری است. این دستگاه T شکل را پزشک یا متخصص داخل رحم قرار میدهد. در حال حاضر دو نوع آی یو دی در بازار وجود دارد که شامل آی یو دیهای هورمونی و آی یو دیهای مسی غیر هورمونی میشود. آی یو دیهای هورمونی ۳ تا ۵ سال با توجه به نوع آن و آی یو دیهای مسی ۱۰ الی ۱۲ سال کارآیی دارند. بااینکه این روش، روشی ایمن است اما همه زنان نمیتوانند از آن استفاده کنند. ازآنجاییکه این یک وسیله خارجی در داخل واژن است، امکان عفونت را افزایش میدهد.
قرص های ضد بارداری
این قرصها یکی از روشهای رایج در میان مردم برای پیشگیری میباشند. قرص ضد بارداری انواع مختلفی دارند و تا حدود 95 درصد قدرت پیشگیری از بارداری دارند. برخی قرصهای ضد بارداری شامل استروژن و پروژستین میباشد. این قرصها به شکل روزانه و مطابق با راهنمای داخل جعبه مصرف میشوند. برخی از قرصهای داخل پک، بدون هورمون هستند که باعث میشوند سیکل ماهیانه ادامه پیدا کند. از جمله این داروها می توان به قرص های ال دی و اچ دی اشاره کرد.

قرص صبح روز بعد یا پیشگیری اورژانسی
قرص صبح روز ( همچنین با نام تجاری Plan B شناخته میشود) یا پیشگیری اورژانسی است که زنان برای جلوگیری از حاملگی از آن استفاده میکنند. این قرص یکی از راههای کنترل تولد است که بعد از رابطه جنسی محفاظت نشده مصرف میگردد. پیشگیری اورژانسی را زمانی در نظر بگیرید که در هنگام رابطه جنسی از کاندوم استفاده نکردید؛ کاندوم طی رابطه جنسی پاره شد؛ حفظ روش معمول کنترل تولد خود را نادیده گرفتهاید؛ و یا شما مجبور به داشتن رابطه جنسی بدون محافظت شدهاید.
وازکتومی
وازکتومی بدون تیغ جراحی یک روش دایمی پیشگیری از بارداری برای آقایان است. این روش با یک عمل جراحی سرپایی و بی حسی موضعی و معمولا کوتاه تر از 20 دقیقه انجام می گیرد. طی این عمل لوله های اسپرم بر، از طریق ایجاد یک سوراخ کوچک بر روی کیسه بیضه ها بسته می شوند. بسته شدن لوله های اسپرم بر از ورود اسپرم ها به مایع منی جلوگیری می نماید. در این حالت مایع منی فرد بدون اسپرم بوده و لقاح صورت نخواهد گرفت.

توبکتومی
بستن لوله های رحمی در خانم ها یک عمل جراحی ساده و بی خطر است. در این عمل لوله های رحمی متقاضی طی بیهوشی عمومی یا بی حسی موضعی بسته می شود. این عمل توسط متخصص زنان یا جراح عمومی، بصورت سرپایی در بیمارستان قابل انجام است. با بسته شدن لوله های رحمی (حد فاصل رحم و تخمدان ها) از رسیدن اسپرم و تخمک به یکدیگر و تشکیل سلول تخم جلوگیری بعمل می آید.