خوشنویسی یا خطاطی به معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی است و فردی که این فرایند توسط او انجام می‌گیرد خوشنویس یا خطاط نام دارد، به‌خصوص زمانی که خوشنویسی حرفه شخص باشد. گاهی درک خوشنویسی به عنوان یک هنر مشکل است. به نظر می‌رسد برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی باید بدانیم خوشنویس افزون بر نگارش یک متن، سعی داشته اثری هنری با ارزش‌های زیبایی شناختی خلق کند.
قبل از اسلام خطوط مختلفى از جمله میخى و پهلوى و اوستائى در ایران متداول بوده است، با ظهور دین اسلام نیاکان ما الفبا و خطوط اسلامى را پذیرا شدند. خط متداول آن زمان که نزدیک دو قرن قبل از اسلام شکل گرفته بود خط کوفى و نسخ قدیم بود که از دو خط قبطى و سریانى اخذ شده بود. پس از ظهور اسلام از آنجایی که قرآن مهم‌ترین و ارزشمندترین کتاب مسلمانان است پس می‌بایست که به بهترین شیوه نگارش شود و بدین ترتیب هنر خوشنویسی به ممتازترین هنر اسلامی تبدیل شد.
از مشهورترین خوشنویسان ایرانی می توان به غلامحسین امیرخانی، سید محمد احصایی، عباس اخوین، کیخسرو خروش، محمد سلحشور، جلیل رسولی، یدالله کابلی خوانساری، فتحعلی واشقانی فراهانی، میرعلی تبریز و میرعماد اشاره کرد. هنر سنتی خوشنویسی در ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شد. همینطور قزوین پایتخت خوشنویسی ایران است.
امروزه می توان برای یادگیری هنر خوشنویسی، هم با خودکار هم با قلم نی یادگیری را شروع کرد. از وسایل و ابزارهای خاصی که در هنر خوشنویسی به کار می‌رود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
قلم نی: قلمی مرغوب است که سخت، سنگین، مدور و رنگ آن قرمز پخته مایل به قهوه ای و ضخامت آن به اندازه یک خودکار باشد.
قلم تراش: خوشنویسان قلم خود را با این وسیله تراش می‌دهند. قلم تراش، چاقویی یک تیغه، دو تیغه، سه تیغه و یا چهار تیغه است که از فولاد ساخته می‌شود.
قط زن: وسیله‌ای که به هنگام قط زدن نوک قلم در زیر آن قرار می‌گیرد.
لیقه: نخ یا الیاف ابریشمی است که در داخل دوات قرار می‌گیرد و بصورت طبیعی و مصنوعی در بازار وجود دارد. این وسیله هم از ریختن مرکب جلوگیری می‌کند و هم باعث می‌شود تا مرکب به اندازه به سر قلم برسد.
دوات: ظرفی است که مرکب و لیقه داخل آن قرار داده می‌شود.
مرکب: در نوع خشک و مایع وجود دارد. مرکب‌های مایع که رواج بیشتری نیز دارند به رنگ‌های مختلف در بازار وجود دارند. غلظت و پررنگی مرکب در خوشنویسی اهمیت بالایی دارد.
کاغذ: مناسب‌ترین کاغذ برای خوشنویسی کاغذی است که صاف و هموار باشد، به طوری که قلم نی به راحتی روی آن حرکت کند.
در مورد اصطلاحات و خطوط خوشنویسی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
نقطه
اثر حرکت کل پهنای زبانه قلم روی کاغذ، که تشکیل مربع می دهد، نقطه است و در خوشنویسی، حروف و کلمات را با آن اندازه می‌گیرند.
دانگ
پهنای هر نقطه، که به اندازه پهنای زبانه قلم است را به شش قسمت مساوی تقسیم می کنند و هر قسمت را یک دانگ همان قلم یا همان نقطه می نامند.
ترکیب
به شکل قرار گرفتن حروف و کلمات نسبت به هم در فضای صفحه، ترکیب گفته می شود. ترکیب، اصطلاح خوشنویسی است و در واقع همان شکل است.
کشیده (مَد)
شکل نوشتن برخی از حروف در اندازه بلند و در امتداد افق سطر است که با تمام پهنای زبانه قلم (شش دانگ) اجرا می شود. برای مثال کشیدگی بین دو حرف ه و م در (هــــــم) را در خوشنویسی کشیده یا مد می گویند.
کرسی
جای قرارگرفتن تک تک حروف و کلمات نسبت به امتداد افق سطر را کرسی می گویند.
سطح
به حرکات راست حروف گفته می شود. مثل (الف) در کلمه (بار) و یا سرکش حرف (ک)
دور
به حرکت نرم و منحنی وار گفته می شود. مثل منحنی پایین حرف (ن) و یا حرف (ی)
تخریق
به سفید گذاشتن فضای سفید و به نوعی بازگذاشتن آن فضا و بسته حروفی (ع و غ) را تخریق می گوییم.
تمشیر
هنگامی که انتهای حروف را باریک و منعطف می کنیم، یعنی نوعی صعود مجازی داریم به اصطلاح تمشیر به کار بردیم. یعنی قلم از پایین به بالا حرکت کند و حرکتش مستقیم نباشد.
چلیپا
در معنی لغوی، به معنای مورب است. از قالب های خوشنویسی است که در آن دو بیت از یک رباعی کامل یا یک شعر بلند را به صورت مورب بر روی صفحه کاغذ می نویسند.
دم قلم
به جای نشستن قلم روی صفحه اصطلاحا جای قلم می گویند.
سیاه مشق
از جمله قالب های خوشنویسی نستعلیق و شکسته نستعلیق است که در آن حروف، تکرار و روی هم نوشته می شوند. هدف از اینگونه نوشتن، نشان دادن مهارت خوشنویس در درست و صحیح نوشتن شکل حروف است. در این سبک تکرار حروف و کلمات نیازمند معنای خاصی نیست و انگیزه و هدف اصلی، استحکام بخشیدن و اطمینان از برخورداری لطافت و ظرافت های اجرایی حروف بوده و در پایان این اعمال، خوشنویس برای نگارش نهایی متن آماده است.
اقلام سته
شش شیوه نوشتار و خط که عبارتند از خط ثلث، محقق، توقیع، رقاع، نسخ و ریحان.
خط نسخ برگرفته از خط کوفی می‌باشد و یک کرسی دارد. در خط ثلث کلمات ارتفاع و پیچ و تاب بیشتری دارند و ممکن است با چند کرسی نوشته شوند. خط محقق دارای کلمات بزرگ با فاصله های منظم، ساده و یکدست است و اغلب برای نگارش قرآن کریم از آن استفاده می شود. خط تعلیق از ترکیب توقیع و رقاع بدست آمده و در نگارش آن علامت های فتحه، ضمه و کسره بکار نمی رود. خط نستعلیق نیز از شیوه های خوشنویسی فارسی است که به علت تندنویسی و راحتی بیشترین کتابت را در میان کتب ایرانیان داشته است. و در نهایت خط ریحان که شباهت زیادی به خط محقق دارد و چه بسا از آن ظریف تر است.
خط گلزار
در این نوع از خوشنویسی، ابتدا خط نستعلیق یا ثلث را به صورت عادی و معمولی نوشته و سپس در بعضی از کلمات آنها را با گل و برگ نقاشی و مزین می کنند.
طره
یکی دیگر از اصطلاحات متداول در خوشنویسی است. در اکثر خط ها به ویژه اقلام سته، ابتدا و آغاز بعضی از حروف، دارای زاییده کوتاه و تیزی به سمت پایین است و به اصطلاح آن را طره می گویند.
آرامش درون با پرداختن به خوشنویسی یا همان خطاطی کردن در هر مقیاس که در توان شخص باشدحاصل می شود چرا که با نوشتن و آوردن خودکار یا مداد روی صفحه تخلیه روانی صورت می‌گیرد. از طرفی وجهه اجتماعی افرادی که دارای خطی خوش هستند باعث برجسته تر شدن آنها در هر جمعی است و موجب اعتماد بنفس، نفوذ در کلام وارتباطات اجتماعی و اداری بهتر می شود.
امروزه هنر خوشنویسی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است به گونه‌ای که در حرفه و صنعت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. آثار هنری، تابلوهای خطاطی شده همگی از هنر خوشنویسی بهره‌مند شده‌اند. آشنایی با انواع خط در هنر، زیبانویسی و داشتن خط خوش ضمن آنکه از نظر بصری جذابیت بالایی دارد، نفوذ مفهوم و پیام نوشته را چندین برابر می‌کند. بیست و یکم مهرماه روزی است که از سال ۱۳۹۶ توسط انجمن خوشنویسان ایران به نام روز ملی خوشنویسی نام‌گذاری شده است.