گندم به عنوان محصولی استراتژیک برای بسیاری از کشورها از جمله کشور ما به حساب می آید و بسیاری از کشورها سعی دارند که در تولید این محصول خودکفا شوند. کاشت گندم از جمله کسب و کارهایی است که اکثر کشاورزان ما در کشور به آن اشتغال دارند و بازار تضمینی آن نیز باعث افزایش رغبت کشاورزان به کاشت این محصول استراتژیک در کشور شده است.
در میان محصولات کشاورزی، کاشت گندم نسبت به بقیه کم دردسرتر و کم آفت تر است. گندم در بازه زمانی حدودا هشت ماهه به ثمر نشسته و به مرحله سوددهی می رسد. گندم در دو نوع بهاره و پاییزه کشت می شود که محصول دهی پاییزه آن بیشتر است بنابراین می توان در هر منطقه ای گندم برداشت کرد. علاوه بر خود گندم، کاه آن نیز مشتری خاص خودش را دارد. بعد از برداشت محصول، زمین آن هم چراگاه گوسفندان می باشد.
زمین مناسب برای کاشت گندم
رعایت تناوب زراعی برای هر کشاورز لازم و ضروری است و اصولا کاشت متوالی گندم در یک زمین برای بیش از دو سال توصیه نمی شود. محصولاتی که می توانند در تناوب با گندم قرار گیرند شامل جالیز، یونجه، ذرت، پنبه، کلزا و آفتابگردان و سایر صیفی جات و آیش می باشند. زمین مورد نظر برای کشت گندم باید دارای شیب ملایم و یکنواخت باشد تا آب و کود به طور یکنواخت در مزرعه پخش شود. اندازه زمین باید به گونه ای انتخاب شود تا ماشین آلات و ادوات کشاورزی در آن به آسانی قابل استفاده باشد. رسیدن به کشاورزی مکانیزه، یکپارچه سازی و یکجا کشتی بایستی مورد توجه قرار گیرد.
شرایط جوی کاشت گندم
سازگاری با شرایط مختلف آب و هوایی از جمله آب و هوای گرم و مرطوب، گرم و خشک، معتدل، سرد و گیاه از نزدیک تا خط استوا تا حدود ۶۰ درجه عرض شمالی و ۴۰ درجه جنوبی رشد نموده و در برابر گرما، سرما، مقاومت نسبی از خود نشان داده و باران کافی در مراحل اولیه رشد و هوای گرم و خشک در آخر مرحله رشد سبب افزایش پروتئین دانه و سرما، خشکی و گرمای شدید و هوای گرم و آفتابی سبب کاهش پروتئین دانه می شود.
در مناطق خشک دارای سرعت دوره رشد بیش تری است و در مناطقی ابری و مرطوب به خوبی رشد نکرده و در هوای معتدل و خنک در طول رشد و هوای گرم و خشک موقع رسیدن دانه بهترین شرایط برای گندم است.
آماده سازی زمین
خاکی که برای کشت گندم در نظر گرفته می شود باید به اندازه کافی عمق داشته و در قسمت سطحی نرم و حاصلخیز باشد. ازآنجا که ریشه‌های گندم به‌صورت سطحی رشد می‌کنند برای آماده‌سازی زمین گندم به‌طور معمول فقط از یک شخم سطحی استفاده می‌شود. شما می‌توانید این کار را با گاوآهن برگردان دار و تا عمق حدود ۲۵ سانتیمتر انجام دهید در صورت وجود کلوخه در بستر کشت می‌توانید یک دیسک سطحی بزنید و سپس با استفاده از لولر اقدام به تسطیح خاک نمایید این کار علاوه بر کمک به کشت یکنواخت‌تر در آبیاری نیز مؤثر است.
کاشت گندم
در بسیاری از مناطق ایران گندم به دلیل کمبود آب به صورت دیم کاشته می‌شود که بارش باران نقش تعیین کننده و اصلی در نتیجه محصول دارد. اغلب کشاورزان بر اساس تجربه میزان بذر خود را انتخاب می‌کنند اما همیشه این میزان از کاشت به صورت آبی بسیار کمتر می‌باشد تا ریسک تلف شدن بذرها کمتر شود. در زمین‌های مرطوب بذر بیشتری کاشته می‌شود. معمولا برای کشت به صورت دیم 60 کیلوگرم و کشت به صورت آبی 200 کیلوگرم بذر برای هر هکتار استفاده می‌شود.
کاشت گندم در روش های نواری (مناسب برای زمین های دارای شیب مناسب)، روش کرتی (روش سنتی و مناسب برای زمین های کوچک)، روش خطی یا فارویی و روش کشت بر روی پشته های بلند (یکی از پر بازده ترین و جدیدترین روش های کشت) انجام می شود.
آبیاری گندم
تبخیر و تعرق (ET) محصولات زراعی از قبیل گندم به طور معمول بین 200 تا 500 میلیمتر است. اگرچه ممکن است در مناطق نیمه‌خشک و کم آب که محصول زیر آبیاری سنگین است تا 600 الی 800 میلیمتر نیز برسد. نرخ تبخیر و تعرق محصول گندم به شرایط محیطی، نوع خاک، پوشش گیاهی، آب و هوا و… بستگی دارد. در اوایل دوره رشد گندم میزان مصرف روزانه آب به دلیل دمای پایین‌تر، نسبتا کمتر بوده و به کمی بیشتر از 2 میلیمتر در روز می‌رسد. اما با افزایش ساقه و بزرگ‌تر شدن محصول و گرم شدن هوا درصد استفاده از آب نیز افزایش یافته و تا حدود 5 الی 8 میلیمتر در روز خواهد رسید. برای رشد طبیعی محصول گندم در تمامی مراحل ذکر شده، رطوبت کافی خاک الزامی است. مرحله ریشه زدن و مرحله گلدهی به نوعی مهمترین مراحل رشد گندم هستند که محصول را نسبت به کم آبی به شدت آسیب‌پذیر می‌کنند.
معمولا در کشت‌های آبی گندم، بعد از کاشت اقدام به آبیاری می‌شود. باید توجه کرد هرچه فاصله بین کاشت بذر و آبیاری بعد آن به تاخیر افتد، جوانه‌زنی و سبزشدن گیاهچه‌ها نیز با تاخیر صورت گرفته و روی عملکرد نهایی تاثیر خواهد داشت. توصیه می‌شود، در صورتی که در تاریخ مناسبی در پائیز گندم را کشت کرده‌اید، مزرعه را در دو نوبت با فاصله ده یا هفت روزه آبیاری کنید.
کنترل علف‌های هرز و مبارزه با آنها نیز اهمیت بسیاری دارد. در صورت رشد علف‌های هرز 25 درصد عملکرد و کیفیت گندم کاهش می‌یابد. همچنین روند برداشت هم دشوارتر خواهد شد. برای کنترل علف‌های هرز باید از کنترل زراعی و کنترل شیمیایی استفاده کنید.
برداشت گندم
برداشت گندم مرحله نهایی است و باید در زمانی که تمام بخش‌های آن طلایی رنگ شده بود انجام شود. همچنین پیش از برداشت دقت کنید که بذرها سفت شده و قابل نصف شدن با ناخن نیستند. رطوبت آنها نیز باید 12 تا 14 درصد شده باشد. استفاده از تجهیزات مناسب برای برداشت حائز اهمیت است؛ کمباین سالم و جدید تاثیر بسیاری در عملکرد دارد و از ریخته شدن و هدر رفتن محصول جلوگیری می‌کند.
بزرگترین صادر کنندگان گندم جهان به ترتیب روسیه، کانادا، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، استرالیا، اوکراین، آرژانتین، رومانی، آلمان، قزاقستان، بلغارستان، مجارستان، جمهوری چک، لهستان و لیتوانی می باشند.
ایران با وجود افزایش تحریم‌ها و فشارهای مالی توانست با اعمال سیاست‌های حمایتی از کشاورزان از جمله افزایش نرخ خرید تضمینی، کشور را در تولید محصول استراتژیک گندم به خودکفایی مستمر رسانده و واردات آن را صفر کند.