سازمان همکاری شانگهای (SCO) یا پیمان شانگهای یک اتحاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی اوراسیایی است. این سازمان از نظر وسعت و جمعیت جغرافیایی بزرگترین سازمان منطقه ای جهان است که سه پنجم قاره آسیا، 40 درصد جمعیت جهان و بیش از 20 درصد تولید ناخالص داخلی جهان را پوشش می دهد.
سازمان همکاری شانگهای جانشین پنج شانگهای است، یک توافقنامه امنیتی متقابل که در سال 1996 بین چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان شکل گرفت. در 15 ژوئن 2001، رهبران این کشورها و ازبکستان در شانگهای ملاقات کردند تا یک سازمان جدید با همکاری سیاسی و اقتصادی عمیق تری اعلام کنند. منشور سازمان همکاری شانگهای در 7 جولای 2002 امضا شد و در 19 سپتامبر 2003 لازم الاجرا شد. از آن زمان عضویت آن در هشت کشور گسترش یافته و هند و پاکستان در 9 ژوئن 2017 به آن ملحق شده اند. چندین کشور به عنوان ناظر یا شریک درگیر بودند.
در 17 سپتامبر، سازمان همکاری شانگهای (SCO) اجلاس سران کشورها را در دوشنبه تاجیکستان در یک محیط مجازی ترکیبی و حضوری برگزار کرد. این نشست شامل چین، هند، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، ازبکستان و به تازگی ایران بود، در درجه اول وضعیت تحول در افغانستان و پیامدهای آن برای کشورهای عضو و جامعه جهانی را مورد بحث قرار داد. تأیید ایران به عنوان یک کشور جدید و عضو کامل نیز از جمعه گذشته در سرفصل خبرها قرار داشت.
همچنین کشورهای افغانستان، بلاروس و مغولستان به عنوان عضو ناظر در اجلاس شانگهای حضور دارند. شرکای گفت و گوی سازمان شانگهای نیز شامل جمهوری آذربایجان، ترکیه، ارمنستان، کامبوج، نپال و سریلانکا است.
عضویت دو قدرت حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل، گستردگی جعرافیایی این سازمان که در اصطلاح ژئوپلیتیک جهانی به هارتلند زمین معروف است؛ دارا بودن حدود نیمی از جمعیت جهان و در اختیار داشتن یک چهارم تولید ناخالص داخلی جهانی بی گمان گوشه ای از اهمیت و قدرت تاثیرگذاری این سازمان در سطح بین المللی است.
اعضاء “پیمان شانگهای” بخش اعظمی از تولید و تجارت جهانی کالا و خدمات را در سطح جهان برعهده دارند، ( درکل کشورهای عضو این سازمان 25 درصد ذخایر نفت، 30 درصد ذخایر گاز و 50 درصد ذخایر اورانیوم جهان را در اختیار دارند.)
نگاهی به جغرافیای آسیا و غرب آسیا مبین منحصر به فرد بودن موقعیت ژئوپلیتیکی ایران است. ایران در بیشتر تقسیم بندی‌های سیاسی-جغرافیایی آسیا وجود دارد: عضوی از مجموعه کشورهای خاورمیانه است؛ یکی از اعضای کشورهای حوزه خلیج فارس است؛ از اعضای کشورهای حاشیه دریای خزر است و متصل به آسیای مرکزی است، همچنین بخشی از زیرمجموعه آسیای جنوب غربی به شمار می‌رود.چنین موقعیت منحصر به فردی آن را به چهارراه مواصلاتی غرب و شرق از یک طرف و شمال و جنوب از طرف دیگر بدل کرده است.
از این رو عضویت ایران در سازمان شانگهای یک بازی برد- برد است. در کنار نفعی که ایران از این عضویت خواهد برد با پتانسیل عظیم ژئو پلیتیک و ژئو اکونومیک خود می‌تواند در قدرتمندی آن تأثیر قابل توجهی داشته باشد.
به منظور ارتقاء همکاری و هماهنگی در برابر تروریسم و سایر تهدیدهای خارجی و حفظ صلح و ثبات منطقه، تمرینات نظامی به طور منظم بین اعضا انجام می شود. در 23 سپتامبر 2003، یک توافقنامه چارچوبی برای افزایش همکاری های اقتصادی توسط کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای امضا شد. همچنین سازمان همکاری شانگهای مکان مناسبی برای طراحی یک سیستم بانکی جدید مستقل از بین المللی است.
گسترش تعاملات فرهنگی در منطقه سازمان همکاری شانگهای، تقویت درک متقابل بین مردم آن، احترام به سنت ها و آداب و رسوم فرهنگی آنها و حفظ و تقویت تنوع فرهنگی در کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از اولویت های اصلی کار این سازمان با هدف ارتقای صلح و اطمینان از امنیت و توسعه پایدار می تواند باشد. این اهداف مهم را می توان با برپایی نمایشگاه ها، جشنواره ها و مسابقات بین المللی، با تقویت مبادلات فرهنگی، همکاری بین کشورها و پیگیری های علمی بدست آورد.