مسجد مکان عبادت خدا و خواندن نماز که ممکن است ساختمانی محصور یا زمین بدون سقف و دیوار باشد. مسجد قبا نخستین مسجدی است که در اسلام ساخته شد. در شریعت اسلامی، مسجد آداب و احکامی ویژه دارد. از مسجد غالباً برای عبادت جمعی و فعالیت‌های دینی گروهی استفاده می‌شود و مهمترین عبادتی که در آن به جا می‌آورند، نماز جماعت است. مسجد علاوه بر کاربرد عبادی، کارکردهای اجتماعی، سیاسی، آموزشی، فرهنگی و قضایی برای مسلمانان داشته که برخی از این کارکردها تاکنون باقی مانده است.
از آنجائیکه که یکی از بزرگترین ظرفیت ها در کشور به مساجد اختصاص دارد استفاده از این ظرفیت بزرگ در راستای حل و فصل مسائل مردم و محله می تواند مفید باشد. ما باید از ظرفیت مساجد و پایگاه های بسیج به عنوان بازوان مهم مدیریت شهری در راستای رفع معضلات فرهنگی ، اجتماعی و کاهش آسیب های اجتماعی استفاده کنیم و بتوانیم به معنای واقعی شعار “هر محله یک مسجد، محور مدیریت محله” را عملیاتی نماییم.
مسجد یک ظرفیت عبادی دارد اما کارکرد فرهنگی، اقتصادی، ورزشی و سلامت و حتی سیاسی و حقوقی از دیگر کارکردهای مساجد است که می تواند در پی شکوفایی سایر ظرفیت های مساجد از این کارکردها بهره برد.
مساجد تنها عبادتگاه و مکانی برای اقامه نماز جماعت یا برگزاری مراسم روضه و سخنرانی نیست بلکه علاوه بر این ها می تواند کارکردهای بسیار اثرگذار فرهنگی و اجتماعی داشته باشد، کما این که بسیاری از مساجد دارای کانون های فرهنگی و هنری، پایگاه بسیج و نیز کتابخانه یا سالن مطالعه هستند.
امام جماعت باید به همراه متولیان مسجد مشکلات مردم محله مخصوصا مشکلاتی که به واسطه ی ویروس کرونا به وجود آمده را شناسایی کند و به دنبال راه حل برای آنها باشد برای مثال :خانواده های کم درآمد را شناسایی کرده و کمک های مالی و غذایی و… برای آنها ارسال کنند. خیران محله را شناسایی کرده و برای حل مشکلات و مسائل مالی از آنها کمک بگیرند. امام جماعت محله باید فردی باشد که به خوبی با افراد رابطه برقرار کند و کنار آنها باشد.
بسیاری از قهرمانان ملی از اقشار آسیب‌پذیر جامعه بودند و مساجد با استفاده از ظرفیت‌های پرشمارشان در پرورش استعدادهای ورزشی نقش پررنگی ایفا می‌کنند، در بسیاری از نقاط دورافتاده و روستاها با استفاده از ظرفیت مساجد می‌توان استعدادیابی کرد و به سلامت جسم و روح جوانان کمک کرد.
بسیاری از مساجد کشور با استفاده از برنامه‌های متنوع فرهنگی، هنری و ورزشی، جوانان از بزهکاری‌های اجتماعی دور کرده و با پرورش ابعاد روحی و جسمانی جوانان، نقش پررنگی در سالم‌سازی جامعه ایفا می‌کنند.
همچنین مساجد کشور می توانند به عنوان کارگاه کارآفرینی عمل کنند و همانطور که در دوران شیوع کرونا با تهیه ماسک و فوریت های بهداشتی به سلامت جامعه کمک کردند، اقدام به کارآفرینی و درآمد زایی برای جوانان و ساکنین محله و مردم نمایند.
همچنین بمنظور دستیابی به هدف گسترش آموزش های امدادی و فعالیت های بشر دوستانه اعضا و پرسنل جمعیت هلال احمر باید بین مردم حضور بیشتری داشته باشند و این امر با بهره مندی از ظرفیت مساجد و همکاری ائمه جماعات و متولیان مساجد جهت اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در برنامه های مناسبتی و نمازهای جماعت میسر می شود.
برخی كودكان و نوجوانان هستند که بدلیل فشارهای اخلاقی، مالی و اقتصادی سرگردان خيابان هستند و بخشی شامل معتادين می شوند، بنا به هر دليلی كه در خيابان پناه آورده اند اين وظيفه ی مسئولین هست كه سرپناهی برای آنها ايجاد كند. در این راستا استفاده از ظرفیت مساجد که فضاهای سرپوشیده دارند می تواند در مراحل نخست موثر واقع شود.
همه ساله با شروع فصل سرما، جان بسیاری از بی سرپناهان و کارتن خواب های کشورمان در خطر می افتد، در حالیکه می توان با استفاده از ظرفیت مساجد به عنوان گرمخانه، سرپناهی گرم و امن برای آن ها ایجاد کرد.
ما باید از ظرفیت مساجد در بخش های مختلف بهره گیریم و چقدر خوب است که مساجد ما فقط محل برگزاری مراسم های عزاداری نباشد و از ظرفیت مساجد برای برگزاری مراسم عقد و ازدواج، این پیوند آسمانی هم بهره گیریم. کانون های فرهنگی هنری هم به عنوان مجموعه ای فعال در مساجد می توانند با برگزاری نشست هایی در حوزه سبک زندگی اسلامی و مهارت های زندگی این مهم را در جامعه رواج دهند.
همچنین می توان در مساجد با تشکیل تیم های پژوهشی و تحقیقاتی، از میان جوانان و نوجوانان، نسبت به استعداد یابی و معرفی آنها به پارک های علم و فناوری و دیگر نهادهای علمی کشور اقدام کرد.
مساجد به عنوان یکی از مکان‌های اجتماعات مردم است که در زمان بحران می‌تواند از اعضای اجرایی، هیئت امنا، امام جماعت ، بسیجیان مسجد و فعالین محل به عنوان ارکان مردمی مدیریت بحران در محله وارد عمل شده و نقش بسزایی را در امداد رسانی به مردم ارائه دهد.
همینطور مساجد می توانند با شناسایی افراد کم توان، بی بضاعت، معلولین، زنان سرپرست خوانوارو کلیه محرومین محله و شهر نسبت به رفع نیاز و توانمند سازی آنها اقدام نمایند.
و در نهایت اینکه مسجد به عنوان بهترین پایگاه نیکوکاری، می تواند نقش مهمی را در پویایی و اعتلای یک جامعه ایفا کند و به عنوان مهمترین کانون اعمال خداپسندانه و خیرخواهانه، در جهت رشد و پیشرفت مردم، برافراشتن پرچم حقیقی الهی و خدمت به خلق خدا حرکت نماید.