سفال، یکی از قدیمی ترین و گسترده ترین هنرهای تزیینی، متشکل از اشیایی که از گل ساخته شده و با حرارت سخت شده اند. اشیاء ساخته شده معمولاً مفید هستند، مانند ظروف برای نگهداری مایعات یا بشقاب ها یا کاسه هایی که می توان از آنها غذا سرو کرد.
سفالگری یا کوزه‌گری ایرانی سابقه طولانی در تاریخ ایران دارد. سفالگری یکی از اولین و مهمترین اختراع‌های ساخته شده توسط انسان است. برای مورخان و باستان شناسان از مهمترین مظاهر هنری است. باستان شناسان از راه سفالگری با شرایط اجتماعی و اقتصادی یک دوره یا یک منطقه آشنا می‌شوند. با مطالعه سفال‌ها در مورد زندگی، دین مردم، تاریخ، روابط اجتماعی و نگرش جامعه را نسبت به همسایگان تفسیر می‌کنند.
سفالگری هنری است با قدمت بسیار بالا که برای مورخان جزء مهم ترین مظاهر هنری است. سفالگری در ادوار تاریخی دست خوش تغییرات زیادی شده و تکنیک های مختلفی به این هنر اضافه شده است.
در حدود ده هزار سال پیش از مشخصه های بارز تمدن بین النهرین ساخت سفال های ظریف و زیبای نخودی و قرمز رنگ بوده است و آثار و بقایای آن را از رود سند تا دریای مدیترانه می توان مشاهده کرد. در طول هزاره های پنجم و ششم قبل از میلاد در حاشیه فلات مرکزی ایران سفال های دست ساز و به رنگ قرمز، دارای خمیری مخلوط با پودر شن یا گیاهان خرد شده، ساخته می شد.
سفال هایی که بنام شوش اول معروف است متعلق به 2500 تا 3500 سال پیش از میلاد مسیح می باشد. علاوه بر این سفال هایی با فناوری تولید مشابه در ایالت کانسوی چین یافت شده است.
سفال های دوره اشکانی را می توان به دو گروه ظروف لعاب دار و بدون لعاب تقسیم بندی کرد. سفال های بدون لعاب بیشتر شامل کاسه، فنجان های کوچک و شیشه های بزرگ با پایگاه های محدب می باشند. در دوران ساسانی نیز سفال های قالب خورده یکنواخت و منظم بین خطوط موازی به صورت پرنده، شکل هندسی، برگ و گل نیلوفر به دست آمده اند که بعضی از این سفال ها را با نوشته های سیاه قلم به خط پهلوی ساسانی مزین کرده اند.
ظروف سفالين عهد سلجوقي متنوع و شامل سفالينه بی لعاب، سفالينه يكرنگ، سفالينه لاجوردي، سفالينه مينايی، سفالينه زرين فام، سفالينه با نقش زير لعاب، سفالينه سفيد رنگ مشبك، سفالينه با نقش قالب زده است .
در دوره صفویه هنرهاي گوناگون چون معماري ، نقاشي ، فلزكاري ، نساجي و قالي بافي و تزيينات معماري به حد اعلاي ترقي رسيد . در هنر سفالگري نيز هنرمندان و سفالگران اين دوران علاوه بر ادامه سنتها و شيوه سفالگري دوره مياني كه همزمان با حكومت شاه عباس اول صفوي است، از نظر خلق آثار هنري گذشته تحول تازه اي با برخورداري از تاثير سفال سازي چين ، عثماني و اروپايي بوجود آوردند .
مهمترین عامل مرغوبیت در سفال، خاک رس بکار رفته در تولید میباشد. هر چه ذرات خاک ریز تر و متراکم تر باشد مرغوبیت سفال بیشتر است. گل بایستی به خوبی ورز داده شود و هواگیری آن به خوبی انجام پذیرد. و چنانچه درست ورز داده نشود و هواگیری نشود هنگام خشک شدن ریسک ترک خوردن کار بسیار زیاد میشود. پخت ظرف در حرارت مناسب باید انجام گیرد. که تنظیم دما به عوامل زیادی بستگی دارد یکی از عوامل بسیار مهم در دمای تنظیمی، مقدار املاح موجود در خاک میباشد که بایستی کاملا یک استاد کار ماهر با مشخصات مواد اولیه آشنایی کامل داشته باشد.
سفال داغ دار به سفال هایی گفته می شود که سفالگر قبل از آنکه سفال را به کوره ببرد نقوش را با استفاده از مهره های سنگی یا استخوانی و حتی با ناخن بر روی سفال می کشد و پس از پخته شدن سفال اثر این عمل تزئینی که اصطلاحاً داغ نامیده می شود بر روی صفال باقی می ماند. شیوه های داغ کردن کوره از ادوار پیش از تاریخ تاکنون درمیان سفالگران معمول است.
مراحل ساخت سفال
آماده کردن گل: گل مورد نظر را قبل از شروع کار باید به خوبی ورز داد.
شکل دادن به گل: بعد از ورز دادن باید به صورت دستی یا با دستگاه فرم مورد نظر را روی گل پیاده کرد.
تزئین: با استفاده از قلم مو و کتیرا می توان سطح سفال را برجسته کرد، برای گود کردن برخی نقاط هم می توان از چاقو استفاده کرد و سطح را تراشید، لعاب کاری و رنگ پاشی و نقاشی کردن روی سفال نیز از مراحل بعدی هستند.
حرارت: مرحله نهایی حرارت دادن شیء سفالی در کوره است تا کاملا بپزد.
از انواع تزئینات سفال می توان به تزئینات پوششی، تزئینات صیقل کاری، تزئینات برشدار، تزئینات کنده کاری، تزئینات افزوده و برجسته و تزئینات مهری و استامپی اشاره کرد.
شهر لالجین همدان به عنوان مرکز سفال ایران شناخته می شود، محصولات سفالی لالجین به سایر استان و حتی کشورهای دیگر صادر می شوند. شهر دوم شناخته شده در سفالگری میبد یزد است، سفالگری در این شهر معمولا با خاک رس سفید انجام می شود. کلپورگان در سیستان و بلوچستان، روستای مند در شهرستان گناباد، زنور در آذربایجان شرقی و شهوار میناب از دیگر مراکز سفالگری در ایران هستند.
حساسيت هنرمندان نسبت به خاك رس به اين دليل برانگيخته شد كه اين ماده به آنها اجازه مي‌دهد كه بين گذشته و حال و آينده ارتباط واضح و روشني ايجاد كنند. مسير روبه‌رشدي كه در آن قرار دارند به طور وابسته‌اي به زندگي آنها در خارج از كارگاه‌ها بافته شده است. اين مواد يك افسونگر يا جادوگري است كه خود را در جامه‌هاي گوناگون مي‌پوشاند. خاك رس، با معاني تاريخي و فرهنگي آشكارش، عاري از هر زباني، جاري در هر تمدني، به ما امكان انسان بودن را آشكار ميسازد.
نقش فوق العاده ی عظیمی که انسان از این دیدگاه مورد بررسی قرار می گیرد نقش انسان و علاوه بر آن نحوه ی ترکیب بندی نقش انسان با دیگر نقوشی که سطح سفال را تزئین می کند تصویری نمادین از حقیقت انسان را به نمایش می گذارد. جمع جان وتن انسان و ظهور آتش عشق در تصویر نمادین مردی در مقام انسان لاهوتی و زنی در مقام انسان ناسوتی و درختی که میان این دو قرار دارد و شکوفایی خود را از حاصل جمع آن دو می گیرد در تصاویر متعددی از سفال های مختلف مشاهده می کنیم .
فن وهنر سفالگری ایران به علت جنبه های گوناگون اقتصادی ،فرهنگی و تا حدودی مذهبی از گذشته ی بسیار دور مورد توجه قرار گرفته ودر هر دوره با وضعیت سیاسی منطقه و کشورتحول وتوسعه یافته است. نمونه های سفالینه که از محوطه های باستانی ایران کشف شده وارتباط این هنر را با فرهنگ، اقتصاد و مذهب از یک طرف و ذوق وسلیقه ی شخصی و قومی سفالگران از طرف دیگر نشان می دهد.